Historia

         Terytorium Śląska Cieszyńskiego rozciąga się od rzeki Ostrawicy na południu po Czechowice na północy oraz od Przełęczy Jabłonkowskiej i rzeki Białej na wschodzie po Ostrawę na zachodzie. Region ten wyodrębnił się w okresie plemiennym, kiedy stanowił jedno z opoli plemienia Gołęszyców, od średniowiecza podlegał władzy kasztelanów cieszyńskich, a od 1290 tworzył podstawy terytorialne księstwa cieszyńskiego. Na jego określenie, dla średniowiecza i czasów nowożytnych, zamiennie będziemy używali terminu księstwo cieszyńskie i Śląsk Cieszyński.

         Niewiele jest regionów pogranicznych w Polsce, które od pradziejów aż po czasy niemal współczesne odgrywały tak znaczącą rolę jak ziemia cieszyńska. To właśnie tędy, przez Bramę Morawską, której Śląsk Cieszyński stanowi północno-wschodnią rubież, prowadziły najważniejsze szlaki z południa na północ. W dobie prehistorycznej, najpierw w paleolicie, mezolicie, a także neolicie, tą drogą przemieszczały się na początek niewielkie, a następnie coraz liczniejsze grupy wędrowców na północ, poza łuk Karpat.
Następnie, kiedy w dobie wielkiej wędrówki ludów różne plemiona germańskie (których protoplaści wcześniej zawędrowali między innymi aż do Skandynawii) skuszone bogactwami Imperium Rzymskiego, przemieszczały się w jego sąsiedztwo, właśnie tędy, podobnie jak w okolicach Przemyśla, forsowały naturalną granicę, którą wyznaczał łuk Karpat. W miarę upływu stuleci, już w średniowieczu, wzrastała rola innych regionów pogranicznych, tych zwłaszcza, które były położone w sąsiedztwie ówczesnych wielkich potęg (na przykład cesarskich Niemiec) lub państw podejmujących ekspansję (w średniowieczu przykładowo Litwa), niemniej w owych latach co pewien czas zaznaczała się ważna rola tego regionu. Przez Śląsk Cieszyński (wówczas jeszcze kasztelanię, a następnie księstwo) wiodła najkrótsza droga z południa do stolicy Polski dzielnicowej, a później zjednoczonej – Krakowa. W tym między innymi upatrujemy przyczynę związania się bogatego dworu praskiego z ubogą rodziną książęcą dopiero co powstającego księstwa i małżeństwa królewicza Wacława III z córką tutejszego księcia Mieszka, Wiolą. Tędy, w kolejnych stuleciach, przejeżdżały poselstwa polskich władców, w tym także kilkakrotnie po rękę ich wybranek. To nad księstwem cieszyńskim, obok brzeskiego, najdłużej, gdyż aż do 1653 roku, panowali Piastowie, którzy – co ważne – praktycznie do końca pamiętali o swoim pochodzeniu. Tradycja istnienia księstwa cieszyńskiego była podtrzymywana przez jego kolejnych władców, między innymi Habsburgów, którzy stali się jego panami zwierzchnimi po przejęciu królestwa czeskiego po śmierci Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Mohaczem (w 1526 roku), a po zgonie księżnej Elżbiety Lukrecji, ostatniego Piasta na Cieszynie, przejęli je formalnie i dzierżyli do 1918 roku.

          W XIX wieku księstwo cieszyńskie stało się terenem, gdzie niemal modelowo zarysowały się wielkie procesy społeczne ówczesnej Europy. W sferze politycznej i społecznej były to między innymi: przejście od ustroju absolutystycznego do parlamentaryzmu, odradzanie się lub budzenie świadomości narodowej społeczeństw uzależnionych czy też rozwój ruchu robotniczego, spółdzielczego, a także różnego rodzaju organizacji rolniczych. W sferze gospodarczej terytorium księstwa cieszyńskiego jest znakomitym przykładem przechodzenia od gospodarki feudalnej do kapitalistycznego modelu gospodarczego, szczególnie w Zagłębiu Ostrawskim oraz w Bielsku. Teren ten był swoistym tyglem narodowym, gdzie – obok ludności etnicznie polskiej, a od przełomu XIII i XIV wieku także niemieckiej – w XIX wieku coraz silniej zaznaczały się wpływy czeskie i oczywiście żydowskie.

          Tragiczny wiek XX na dziejach tej ziemi wywarł równie dramatyczne piętno, jakkolwiek tutejszym miastom na ogół oszczędzone zostały wielkie zniszczenia substancji materialnej, które tak straszliwie zaciążyły na losach większości miast na ziemiach polskich. Jest oczywiste, że tak rozległy przedział czasowy w połączeniu z rolą, jaką terytorium Śląska Cieszyńskiego wielokrotnie odgrywało w przeszłości, niesie ze sobą ogromne bogactwo wydarzeń i zjawisk społecznych. Służył temu pograniczny charakter tego regionu, który zapowiadał na dodatek występowanie tu różnych procesów, które możemy uznać za przejściowe od jednej kultury do drugiej (sąsiedniej), a także kilkakrotne zmiany przynależności politycznej (ponad trzysta lat w granicach Polski piastowskiej, kolejne trzysta lat jako jedna z krain Krajów Korony św. Wacława).