Śląsk Cieszyński w okresie średniowiecza

          Okres średniowiecza, w odniesieniu do Śląska Cieszyńskiego, obejmuje ponad 500 lat. Tak się bowiem składa, że średniowieczne dzieje Śląska Cieszyńskiego rozpoczynają się niemal w tym samym czasie, co powstawanie monarchii wczesnopiastowskiej. W tym właśnie czasie zostały podjęte znaczące przedsięwzięcia budowlane na Wzgórzu Zamkowym w Cieszynie, czego najbardziej dzisiaj widocznym świadectwem jest rotunda pod wezwaniem św. Mikołaja. Kres tej epoki przypadł na Śląsku Cieszyńskim na schyłek panowania księcia Kazimierza II, który z grona żyjących odszedł w 1528 roku. Przez ten czas ziemia cieszyńska najpierw niemal 350 lat była częścią wczesnopiastowskiej monarchii polskiej, najpierw zjednoczonej, a później rozbitej na dzielnice. Następnie, w 1327 roku, weszła w skład państwa czeskiego, kiedy to książę Kazimierz I złożył hołd lenny Janowi Luksemburskiemu. Pod władzą jego następców pozostawała aż do końca tej epoki. To podporządkowanie rzutowało na postępowanie tutejszych książąt.

          Na początek byli władcami w warunkach dzielnicowych suwerennymi. Utracili ją po wejściu w zależność lenną, jednak w chwili, kiedy w Czechach nastał chaos związany z wojnami husyckimi, książęta cieszyńscy (podobnie jak większość książąt śląskich) stali się na powrót niemal samodzielnymi podmiotami politycznymi. Swoją swobodę utracili dopiero po opanowaniu Moraw, Śląska i części Czech przez króla Węgier Macieja Korwina i nigdy już jej nie uzyskali. To wszystko zadecydowało, że książęta śląscy, w tym także cieszyńscy, po hołdach lennych najpierw szukali dróg awansu na dworach Luksemburgów, a od wojen husyckich prowadzili w owym czasie niejednokrotnie własną politykę. W konsekwencji ich działalność polityczna niejednokrotnie wiąże się z wielkimi wydarzeniami międzynarodowymi, w których na przykład książęta cieszyńscy w owym czasie wywierali czasem swój istotny ślad. Były też dłuższe okresy czasu (w XV stuleciu), kiedy w istocie zachowywali się jak władcy suwerenni. To wszystko sprawia, że w tej epoce szczególne miejsce mają dzieje polityczne ówczesnego księstwa cieszyńskiego, szczególnie w kontekście z dziejami powszechnymi (przede wszystkim Europy Środkowej). Nigdy bowiem w dziejach tutejsi książęta nie zajmowali już takiej pozycji, jak w tej epoce.

          Na uwagę zasługuje położenie prawne zarówno księstwa cieszyńskiego, jak i samych książąt. Ci ostatni, jakkolwiek od 1327 roku byli lennikami władców czeskich, to jednak w samym księstwie sprawowali władzę na wzór władców suwerennych. W relacjach z poddanymi posługiwali się dwoma systemami prawnymi: lennym oraz polskim prawem zwyczajowym, zwanym w ówczesnych źródłach równoważnie ius ducale lub ius polonicale. Co istotne, w tej epoce dotarło do nas chrześcijaństwo, które w Europie uformowało taki, a nie inny system wartości, zachowań i obyczajów. To chrześcijaństwo (pomijamy w tym momencie aspekty doktryny religijnej) – dla przykładu – skłaniało wtenczas ludzi do podejmowania zabiegów o los najuboższych, zakładając w miastach przytułki dla ubogich, zwane wówczas szpitalami. To chrześcijaństwo zakazywało wówczas uprawiania wyniszczającej lichwy, która jednym zapewniała bogactwo, innych wiodła do nędzy. I jakkolwiek naukę Pana Jezusa nie raz obchodzono, to jednak zawsze pojawiali się ludzie (w tej epoce choćby św. Franciszek), którzy ją na nowo ożywiali.